Η ρωσική γλώσσα είναι η επίσημη γλώσσα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η ρωσική γλώσσα, η γλώσσα του ρωσικού έθνους, ανήκει στις πιο διαδεδομένες γλώσσες και βρίσκεται μετά από την κινέζικη, την ισπανική, την ινδική, την αγγλική και την αραβική, στην έκτη θέση στον κόσμο σε ό,τι αφορά στον αριθμό των ομιλητών της .

Η ρωσική γλώσσα ομιλείται σε όλες τις πρώην δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης και σε όλες τις πρώην Λαϊκές Δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης.

Σήμερα σημαντικές ρωσόφωνες κοινότητες υπάρχουν επίσης στο Ισραήλ, στην Βόρεια Αμερική (ιδίως σε μεγάλα αστικά κέντρα των ΗΠΑ και του Καναδά), στη Δυτική Ευρώπη (στη Γερμανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ισπανία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στο Βέλγιο, στην Ελλάδα, στη Νορβηγία, στην Αυστρία), όπως επίσης στην Τουρκία και στις πόλεις της Αυστραλίας (Μελβούρνη και Σίδνεϊ). Ο συνολικός αριθμός των ρωσόφωνων ανέρχεται περίπου στα 320 εκατομμύρια. Είναι μία από τις έξι επίσημες γλώσσες εργασίας του ΟΗΕ και της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Η ρωσική γλώσσα ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών στον κλάδο των σλαβικών γλωσσών και μαζί με τα ουκρανικά και τα λευκορωσικά αποτελούν την ομάδα των ανατολικών σλαβικών γλωσσών.

Το ρωσικό αλφάβητο αποτελείται από 33 γράμματα: 21 σύμφωνα και 10 φωνήεντα, καθώς και από δυο σημεία, το «μαλακό» και το «σκληρό», που αν και δεν αποτελούν από μόνα τους φωνήματα, σηματοδοτούν τις ιδιότητες των γραμμάτων που προηγούνται. Το κυριλλικό αλφάβητο υιοθετήθηκε και διαδόθηκε στη Ρωσία τον 10ο αιώνα κατά τον εκχριστιανισμό του κράτους του Κιέβου.

Oι πιο σημαντικές παρατηρήσεις σχετικά με τη γραμματική της ρωσικής γλώσσας είναι οι εξής:

• Τα ρωσικά έχουν δυο αριθμούς, ενικό και πληθυντικό, 6 πτώσεις, ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική, οργανική και προθετική
• Τα γένη είναι τρία, αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο, ενώ στα αρσενικά και θηλυκά διακρίνουμε επιπλέον τις κατηγορίες του άψυχου/έμψυχου
• Τα επίθετα εμφανίζονται με ολόκληρη και με σύντομη μορφή
• Στο ρηματικό σύστημα διακρίνουμε τις κατηγορίες του απαρεμφάτου, της συντελεσμένης και ασυντέλεστης ρηματικής όψης, η οποία επηρεάζει σημαντικά τον σχηματισμό των χρόνων. Επίσης, το ρήμα έχει τρεις εγκλίσεις, οριστική, δυνητική και προστακτική, και δυο φωνές, ενεργητική και παθητική φωνή. Πολύ σημαντικό ρόλο, ειδικά στη γραπτή ρωσική, παίζουν οι τέσσερις τύποι επιθετικής μετοχής και οι δυο τύποι της επιρρηματικής μετοχής
• Πολλές απρόσωπες, ελλειπτικές, απαρεμφατικές και μονομερείς προτάσεις

Η ρωσική γλώσσα είναι η γλώσσα των μεγάλων κλασικών της παγκόσμιας λογοτεχνίας – του Πούσκιν, του Ντοστογιέβσκι, του Τολστόι, του Τσέχοβ, του Παστερνάκ, του Μπουλγκάκοβ, της Τσβετάγεβα και της Αχμάτοβα.

Η σημασία των ρωσικών είναι μεγάλη και για τις σλαβικές σπουδές, όχι μόνο επειδή έχουν τον μεγαλύτερο αριθμό ομιλητών, αλλά κι επειδή η ρωσική σλαβολογική βιβλιογραφία είναι από τις πλουσιότερες. Για τη ρωσική γλώσσα υπάρχουν πολυάριθμα βοηθήματα, μορφολογικές,αλλά και πολύ ειδικές γλωσσολογικές περιγραφές και μελέτες.

Η ιστορία της ρωσικής γλώσσας.

Οι ρίζες της ρώσικης γλώσσας χάνονται στα αρχαία χρόνια. Περίπου τη 2η-1η χιλιετία π.Χ. από την ομάδα συγγενικών διαλέκτων της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας αποσπάται η πρωτοσλαβική γλώσσα (ονομαζόμενη αργότερα, στο επόμενο στάδιο – περίπου από τον 1ο-7ο μ.Χ. αιώνα – προσλαβική). Στις αρχές της 1ης χιλιετίας οι προσλαβικές φυλές καταλαμβάνουν μια τεράστια έκταση – από τον μέσο ρου του Δνείπερου στην Ανατολή έως τις πηγές του ποταμού Βιστούλα στη Δύση, νοτίως από τον ποταμό Πρίπιατ προς τον Βορρά και τις περιοχές των δάσο-στεπών στον Νότο. Στο πρώτο μισό του 1ου αιώνα μ.Χ τα εδάφη των Προσλάβων επεκτάθηκαν απότομα. Τον 6ο και τον 7ο μ.Χ. αιώνα κύματα Σλάβων μεταναστών φτάνουν και απλώνονται στο μεγαλύτερο μέρος της βαλκανικής χερσονήσου, καταλαμβάνοντας και εδάφη της σημερινής Ελλάδας, ακόμα και το νότιο τμήμα της – την Πελοπόννησο. Επομένως, αυτή την περίοδο οι Σλάβοι ήδη κατοικούν στα εδάφη από την αδριατική θάλασσα στη νότιο-δυτική πλευρά έως τις πηγές του ποταμού Δνείπερου και τη λίμνη Ιλμέν στα βόρειο-ανατολικά σύνορα. Αυτή την περίοδο η προσλαβική εθνογλωσσική ενότητα διασπάται. Σχηματίζονται τρεις εθνικές συγγενικές ομάδες: η ανατολική (παλαιορωσική εθνότητα), η δυτική (βάσει της οποίας διαμορφώθηκαν οι εξής εθνότητες: οι Πολωνοί, Τσέχοι, Σλοβάκοι, Λουζιτσάνοι, Πομόροι) και η νότια (οι αντιπρόσωποι της οποίας είναι οι Βούλγαροι, οι Σέρβο-Κροάτες, οι Σλοβένοι, οι Σλαβομακεδόνες).

Η ιστορία της ρωσικής γλώσσας διαιρείται στις εξής περιόδους:

• αρχαία ρωσική από τον 7ο έως και τον 14ο αιώνα, περίοδο κατά την οποία η αρχαία ρωσική ήταν η κοινή γλώσσα των ανατολικών Σλάβων,
• τη μεγαλορωσική γλώσσα από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα,
• τη σύγχρονή ρωσική από τον 19ο αιώνα έως σήμερα.

Τα πρώτα σωζόμενα γραπτά κείμενα της αρχαίας ρωσικής ανάγονται στον 11ο αιώνα, στην εποχή του κράτους του Κιέβου. Τα σπουδαιότερα κείμενα της αρχαίας ρωσικής είναι η «διήγηση των παλαιών χρόνων», στις αρχές του 12ου αιώνα και το «έπος της εκστρατείας του Ιγκόρ», τον 12ο αιώνα.

Ο διαμελισμός του κράτους του Κιέβου σε ανεξάρτητα πριγκιπάτα, η εισβολή των Τάταρο-Μογγόλων (13ος-14ος αιώνας), οι επιδρομές των πολωνό-λιθουανικών φυλών ήταν οι αιτίες διάσπασης της αρχαίας ρωσικής σε ρωσική, ουκρανική και λευκορωσική.

Η ιστορία της ρώσικης γλώσσας στην εποχή του κράτους της Μόσχας (15ος-17ος αιώνας) είναι αρκετά πολύπλοκη. Οι γλωσσικές ιδιομορφίες των διαλέκτων εξελίσσονται μέσα στον χρόνο. Την περίοδο αυτή ξεχωρίζουν δύο βασικές διαλεκτικές ζώνες -η βόρειο-μεγαλορωσική (περίπου βόρεια από τη γραμμή Πσκοβ-Τβερ-Μόσχα, και νότια του Νίζνι Νόβγκοροντ) και η νότιο-μεγαλορωσική (νότια της προαναφερόμενης γραμμής αυτής και μέχρι τις περιοχές της Λευκορωσίας και Ουκρανίας).

Η γραπτή γλώσσα εμφανίζεται με δύο μορφές: την εκκλησιαστική σλαβική (τη γλώσσα της ρώσικης ορθόδοξης εκκλησίας) και τη γλώσσα των επιστημονικών συγγραμμάτων και της λογοτεχνίας. Παράλληλα αναπτύσσεται η προφορική γλώσσα σε όλες τις μορφές της προφορικής λαϊκής παράδοσης.

Από τον 17ο αιώνα αρχίζει η πρώτη καταγραφή των έργων της προφορικής λαϊκής παράδοσης. Η πολυπλοκότητα της γλωσσικής κατάστασης δεν επέτρεπε να δημιουργηθούν ενιαίοι και σταθεροί γλωσσικοί κανόνες, δεν υπήρχε ενιαία ρωσική λογοτεχνική γλώσσα.

Τον 17ο αιώνα αρχίζουν και δημιουργούνται, οι εθνικές σχέσεις, θεμελιώνονται οι βάσεις του ρώσικου έθνους. Τον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα τα εκκλησιαστικά κείμενα σταδιακά περνούν σε δεύτερο πλάνο. Με πολύ γρήγορο ρυθμό αναπτύσσεται η επιστημονική, τεχνική, πολεμική, ναυτική, διοικητική ορολογία, ταυτόχρονα η ρώσικη γλώσσα δανείζεται πολλές λέξεις και εκφράσεις από τις δυτικό-ευρωπαϊκές γλώσσες (κυρίως από τη γερμανική και γαλλική).

Η σύγκρουση της υπό διαμόρφωσης κοινής ρωσικής με έντονες τις επιρροές από τις δυτικο-ευρωπαϊκές γλώσσες με την εκκλησιαστική σλαβική, και η ανάγκη να υπάρχει μια κοινή λογοτεχνική γλώσσα έδειξαν ότι η δημιουργία ενιαίων εθνικών γλωσσικών κανόνων είναι απαραίτητη. Στη δημιουργία των κανόνων αυτών υπήρχε πολύ σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ διαφόρων γλωσσικών ρευμάτων.

Μεγάλο ρόλο έπαιξε η γλωσσική θεωρία και η πρακτική του Μ. Β. Λομονόσοβ, δημιουργού της πρώτης πλήρους γραμματικής της ρώσικης γλώσσας, ο οποίος πρότεινε να κατανεμηθούν τα διάφορα γλωσσικά μέσα ανάλογα με τον προορισμό των λογοτεχνικών έργων σε υψηλό, μεσαίο και χαμηλό ύφος. Οι Μ.Β. Λομονόσοβ, Β.Κ. Τρεντιακόβσκι, Δ.Η. Φονβίζιν, Γ.Ρ. Ντερζάβιν, Α.Ν. Ράντισεβ, Ν.Μ. Καραμζίν και άλλοι Ρώσοι συγγραφείς προετοίμασαν το έδαφος για τη μεγάλη αναδιάρθρωση της ρώσικης γλώσσας που έγινε από τον Α.Σ. Πούσκιν.

Η δημιουργική λογοτεχνική ιδιοφυΐα του Πούσκιν τον βοήθησε να συνθέσει ένα ενιαίο σύστημα, αποτελούμενο από διαφορετικά στοιχεία – τη ρώσικη λαϊκή, την εκκλησιαστική σλαβική, ενώ το θεμέλιο για τη συνένωση αυτή ήταν η προφορική λαϊκή γλώσσα. Από τον Πούσκιν αρχίζει η σύγχρονη λογοτεχνική ρώσικη γλώσσα, δημιουργούνται διαφορετικά λειτουργικά γλωσσικά ύφη (λογοτεχνικό, επιστημονικό, δημοσιογραφικό). Στην ανάπτυξη της ρώσικης λογοτεχνικής γλώσσας μεγάλο ρόλο έπαιξαν οι συγγραφείς του 19ου-20ου αιώνα (Α. Γκριμπογέντοβ, Μ. Λέρμοντοβ, Ν. Γκόγκολ, Ι. Τουργκένιεβ, Φ. Ντοστογιέβσκι, Λ. Τολστόι, Μ. Γκόρκι, Α. Τσέχοβ και άλλοι).

Στις αρχές του 20ου αιώνα η σύγχρονη ρώσικη γλώσσα καθώς και τα διάφορα λειτουργικά ύφη σημαντικά επηρεάστηκαν από τη ρωσική οκτωβριανή επανάσταση (αλλαγές στην ορθογραφία, εμπλουτισμός των ειδικών λεξιλογίων στους διάφορους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της τέχνης).

Σήμερα και ιδίως μετά την περίοδο των πολιτικών κατακλυσμιαίων αλλαγών των τελευταίων δύο δεκαετιών, η ρωσική γλώσσα, αφομοιώνοντας ετερόκλητα στοιχεία, όπως πολλά δάνεια, κυρίως από την αγγλική και λέξεις και εκφράσεις από τον 19ο αιώνα που είχαν περιπέσει σε λήθη, συνεχίζει να εξελίσσεται με νέα δυναμική.